Μπιενάλε Αρχιτεκτονικής 2023: Το εργαστήρι του μέλλοντος

Κεντρική Εικόνα: Liam Young. Image Courtesy of La Biennale di Venezi

Αποδόμηση, Ανάλυση και Σύνορα. «Η φυλετική ισότητα και η κλιματική δικαιοσύνη είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος», Lesley Lokko, The Laboratory of the Future, Δελτίο Τύπου 2023.

Η 18η Διεθνής Έκθεση Αρχιτεκτονικής La Biennale di Venezia, με τίτλο "The Laboratory of the Future", εγκαινιάστηκε στις 20 Μαΐου με ένα αρκετά ριζοσπαστικό επιμελητικό σχέδιο, το οποίο πυροδότησε αντιδράσεις και συζητήσεις, τόσο στους κύκλους της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού όσο και σε διεθνές ερευνητικό και κοινωνικό επίπεδο. Επιμελήτρια της φετινής διοργάνωσης ήταν η Lesley Lokko, αρχιτέκτονας, ακαδημαϊκός και συγγραφέας με καταγωγή από την Γκάνα και τη Σκωτία. Η ίδια δραστηριοποιείται μεταξύ Γκάνας και Δυτικού κόσμου, με συνολικό έργο γύρω από την ακαδημία, τον ακτιβισμό και την αρχιτεκτονική. Η Lokko μάλλον αλλάζει για πάντα την ιστορία της Μπιενάλε, και ίσως και της Δυτικής Αρχιτεκτονικής, καθώς βάζει ολόκληρη την κοινότητα να στραφεί στην άγραφη ιστορία της δόμησης, σε πρακτικές που ποτέ δεν μπήκαν σε παγκόσμιες εκθέσεις και ακαδημαϊκά βιβλία και σε κοινωνικές αφηγήσεις για τις οποίες ο μοντέρνος βίος αδιαφορεί, προς όφελός του.

Θέ Από την Χοιροκοιτία στον Άρη, Venice Architecture Biennale 2023 | Πηγή: architecture.org.cy

The Laboratory of the Future. Το εργαστήριο του μέλλοντος. «Η Αφρική είναι το εργαστήριο του μέλλοντος», λέει η ίδια στο δελτίο τύπου της Μπιενάλε. «…Είμαστε η νεότερη ήπειρος του κόσμου …, με ρυθμό ανάπτυξης σχεδόν 4% ετησίως». «...Παραμένουμε η πιο υποεμβολιασμένη ήπειρος, με ποσοστό μόλις 15%, ωστόσο καταγράψαμε τους λιγότερους θανάτους και μολύνσεις, γεγονός το οποίο η επιστημονική κοινότητα δεν μπορεί ακόμα να εξηγήσει», συμπληρώνει. «Είμαστε στη λάθος πλευρά της ιστορίας, μιας ιστορίας μετανάστευσης και διατλαντικού δουλεμπορίου. Η Αφρική είναι το έδαφος στο οποίο διεξάγονται διαδοχικοί αγώνες για τα πολιτικά δικαιώματα, μεταναστών και προσφύγων από όλο τον κόσμο. Τα μαύρα σώματα ήταν οι πρώτες μονάδες εργασίας, που τροφοδοτούσαν την ευρωπαϊκή αυτοκρατορική επέκταση που διαμόρφωσε τον σύγχρονο κόσμο.» Lesley Lokko, The Laboratory of the Future, Δελτίο Τύπου 2023. (Πηγή: labiennale.org)

Η ψηφιακότητα, η άνοδος της τεχνολογίας και η ταχεία ενημέρωση, ειδικά στον τομέα της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού, προβάλλουν χώρες όπως τα Αραβικά Εμιράτα, την Ιορδανία και τη Νότια Αφρική ως τεχνολογικές μητροπόλεις της νεωτερικότητας, αδιαφορώντας για το κοινωνικό και πολιτισμικό τραύμα που δημιούργησε η Δύση για την υλοποίηση αυτών. Ιντερνετικός αποικιοκρατισμός και πολεοδομικά σχέδια ταξικοποίησης. Η επιμελητική πρόταση είναι καθόλα επίκαιρη, λαμβάνοντας υπ’ όψιν τις θηριωδίες που γίνονται ενόψει των σχεδίων που δρομολογούνται στη Μέση Ανατολή και τα pop-up Mega Events, όπως το Mundial του 2022 στο Κατάρ, αλλά και τη γενική πολιτική κατάσταση σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι προτάσεις που εκπονήθηκαν είχαν ιδιαίτερο πολιτισμικό αρχειακό ενδιαφέρον και οι περισσότερες μιλούσαν μια γλώσσα διαφορετική από αυτή που έχουμε συνηθίσει σε διεθνείς εκθέσεις. Προτάχθηκε η ιστορία και το βίωμα με αναπαραστάσεις εκτός του συνηθισμένου πλαισίου, δημιουργώντας έναν αρχιτεκτονικό διάλογο με απουσία αρχιτεκτονικής εφαρμογής.

Terra, Brazilian Pavilion, Venice Biennale 2023 | Πηγή: metalocus.es

Οι προτάσεις που μας κίνησαν το ενδιαφέρον ήταν, μεταξύ άλλων, της Τουρκίας, με τίτλο "Ghost Stories: The Carrier Bag Theory of Architecture", του Ουζμπεκιστάν, με τίτλο "Unbuild Together", και της Κύπρου, με την πρωτότυπη παρουσία της σε live performance, με τίτλο “Θέ Από την Χοιροκοιτία στον Άρη”. Σίγουρα η συμμετοχή της Βραζιλίας, που κέρδισε το βραβείο "Golden Lion for Best National Participation", ήταν αξιοσημείωτη, αλλά και της Ελλάδας, με τον τίτλο “Υδάτινα Σώματα”, έφερε στην επιφάνεια ζητήματα επικαιρότητας σε ερευνητικό επίπεδο.

Ghost Stories: The Carrier Bag Theory of Architecture, Venice Architecture Biennale 2023 | Πηγή: archdaily.com

Οι Sevince Bayrak και Oral Göktaş, επιμελητές του "Ghost Stories: The Carrier Bag Theory of Architecture", εκπροσωπώντας την Τουρκία, δημιουργούν μια χωρική εγκατάσταση η οποία έχει την πρόθεση να αμφισβητήσει τις κανονικές μορφές αξιοποίησης ή μη αξιοποίησης του κτιριακού αποθέματος. Το πολεοδομικό αυτό ζήτημα είναι κάτι το οποίο απασχολεί τη χώρα λόγω της έντονης ταξικότητας, του μεταναστευτικού και προσφυγικού, αλλά και λόγω της συνεχούς ασταθούς κοινωνικής και οικονομικής συνθήκης.

Unbuild Together, studio KO, Venice Architecture Biennale 2023 | Πηγή: archdaily.com

Το studio KO, εκπροσωπώντας το Ουζμπεκιστάν, φέρνει στο επίκεντρο ζητήματα βιωσιμότητας μέσα από την αρχιτεκτονική του ιστορία και λαογραφία. «Κοιτάζοντας προς το μέλλον, η αρχαία μας κληρονομιά μπορεί να μας βοηθήσει να ξανασκεφτούμε την πορεία της ανθρωπότητας και τον ρόλο που παίζει η αρχιτεκτονική στη διαμόρφωση του συλλογικού μας μέλλοντος. Εξετάζοντας τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα των προγενέστερών μας, μπορούμε να αποκτήσουμε μια εικόνα για τις αξίες, τις πεποιθήσεις και τις τεχνολογίες που διαμόρφωσαν τις κοινωνίες τους. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να επηρεάσει τις δικές μας σχεδιαστικές επιλογές και τη λήψη αποφάσεων, καθώς στόχος μας είναι να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο κοινωνικά, βιώσιμο μέλλον», τονίζει η Gayane Umerova. Το “Unbuild Together” είναι ένα ερευνητικό έργο που επικεντρώνεται γύρω από τα ερείπια του αρχαίου φρουρίου Qalas του Καρακαλπακστάν, της κληρονομιάς του πολιτισμού Khorezm. Μέσα από τη σπουδή των ερειπίων, το studio KO σε συνεργασία με το Ajou University εξερευνούν την υλικότητα των τούβλων και των κονιαμάτων του φρουρίου. 

Θέ Από την Χοιροκοιτία στον Άρη, Venice Architecture Biennale 2023 | Πηγή: philenews.com | culturenow.gr

“Θέ Από την Χοιροκοιτία στον Άρη”. Οι Πέτρος Λαπίθης, Λία Λαπίθη, Νίκος Κουρούσιης, Ιωάννα Ξιαρή και ο Κυπριακός Οργανισμός Εξερεύνησης Διαστήματος συστήνονται στη διοργάνωση της Μπιενάλε, με μία live performance που διερωτάται για τη δυνατότητα επιβίωσης της ανθρωπότητας στον πλανήτη Άρη. Από τη Χοιροκοιτία, έναν πρότυπο νεολιθικό οικισμό από το 7500 π.Χ., στις περιπλανήσεις τού μέλλοντος για τόπους βιώσιμους, η κυπριακή συμμετοχή δεν αποσιωπά τα προβλήματα των σύγχρονων κοινωνικών δομών.

Υδάτινα Σώματα, Venice Architecture Biennale 2023 | Πηγή: ktirio.gr

Τέλος, η ελληνική συμμετοχή με το έργο “Υδάτινα Σώματα” παρουσιάζει έναν υδρογεωλογικό χάρτη της χώρας. Ο Κωστής Πανηγύρης και ο Ανδρέας Νικολοβγένης μάς μεταφέρουν τη σημαντικότητα του υγρού στοιχείου σε πολιτικό επίπεδο, και τονίζουν πως τα “υδάτινα σώματα”, όπως τα φράγματα και τα χωματουργικά έργα, αποτελούν πυθμένες ζωής και αρχιτεκτονικής πρωτοβουλίας σε κοινωνικό, ενεργειακό και οικονομικό επίπεδο.