Ενάρετη Σπείρα | Δανάη Στράτου

Το Ίδρυμα Γ.&Α. Μαμιδάκη παρουσιάζει το Σάββατο 14 Ιουνίου 2025, στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης, το έργο της Δανάης Στράτου Ενάρετη Σπείρα, που έλαβε το Βραβείο Τέχνης 2025.

Η φετινή απονομή του Βραβείου Τέχνης Ιδρύματος Γεωργίου & Αριστέας Μαμιδάκη στη Δανάη Στράτου σηματοδοτεί την επιβράβευση μιας νέας land art εγκατάστασης, η οποία ξεχώρισε ανάμεσα σε εκατοντάδες αιτήσεις απ’ όλον τον κόσμο, και συνάμα την αναγνώριση μιας μακρόχρονης, συνεπούς και σημαίνουσας πορείας στην ελληνική και διεθνή εικαστική σκηνή. Το έργο θα παραμείνει σε μόνιμη, ανοικτή έκθεση, αποτελώντας πλέον μέρος της μόνιμης συλλογής του Ιδρύματος Γ.&Α. Μαμιδάκη, η οποία αριθμεί πάνω από 70 έργα σημαντικών Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών. 

Η land art είναι ένα καλλιτεχνικό ρεύμα που εμφανίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 κυρίως στις ΗΠΑ και χαρακτηρίζεται από τη χρήση του φυσικού τοπίου ως καλλιτεχνικού μέσου. Οι καλλιτέχνες παρεμβαίνουν άμεσα στο περιβάλλον, συχνά με χρήση φυσικών υλικών, μεταμορφώνοντας το τοπίο και ενσωματώνοντάς το στο έργο τους, και επιδιώκοντας τη σύνδεση του ανθρώπου με τη φύση. Με αφετηρία τις αρχές της δεκαετίας του ’90, η Δανάη Στράτου έχει διαμορφώσει μια διακριτή φωνή στο πεδίο της land art, εστιάζοντας στη γεωπολιτική, τη μεταβλητότητα, τη μνήμη και τη σχέση του ανθρώπου με τη γη – κυριολεκτικά και μεταφορικά.

Η Ενάρετη Σπείρα αποτελεί μια νέα, τοποειδική εγκατάσταση με έντονη συμβολική και φιλοσοφική διάσταση. Αποτελείται από 113 χειροποίητα κεραμικά σημεία/πιθάρια, σχεδιασμένα από την καλλιτέχνιδα και κατασκευασμένα από την κοινότητα τεχνιτών του χωριού Θραψανό της Κρήτης—τόπο με μακραίωνη παράδοση στην κεραμική τέχνη. Τοποθετημένα σε σπειροειδή διάταξη, αντλούν έμπνευση από τον μυστηριακό Δίσκο της Φαιστού, λειτουργώντας ως μορφολογικό και εννοιολογικό ανάλογο και ενεργοποιώντας έννοιες όπως η κυκλικότητα του χρόνου, η αρχέγονη μνήμη και η συλλογική εμπειρία. Η υλικότητα και η υφή των επιφανειών τους έχουν σχεδιαστεί με τρόπο που αντανακλά τα φυσικά στοιχεία του περιβάλλοντος, αλλά και την απόκοσμη, ποιητική λάμψη του φεγγαριού. Είναι γεμάτα με νερό, σημαντικό στοιχείο που συναντάται συχνά στο έργο της Στράτου και το οποίο λειτουργεί εδώ ως καθρέφτης, φέρνοντας τον ουρανό και τα σύννεφα πιο κοντά στον θεατή και λειτουργώντας ως δίοδος μεταξύ ορατού και αόρατου, θνητού και αθάνατου, γνωστού και άγνωστου.

Ο αινιγματικός Δίσκος της Φαιστού λειτουργεί ως αφετηρία και πηγή έμπνευσης και ταυτόχρονα ως προορισμός αυτής της διαδρομής, ένα αρχέτυπο σύμβολο επικοινωνίας, ένας κώδικας χωρίς αποκωδικοποίηση, που ενεργοποιεί περισσότερα ερωτήματα αντί να προσφέρει απαντήσεις. Σε διάλογο με αυτό το σύμβολο, η Στράτου εμφανίζει τα αγγεία της εγκατάστασης σαν αυτόφωτα σώματα—όχι μόνο κυριολεκτικά, μέσω της ενσωματωμένης φωτεινότητάς τους, αλλά και μεταφορικά, ως φορείς μνήμης, πολιτισμικής ενέργειας και εσωτερικής ζωής. Το φως ενισχύει την ποιητική διάσταση του έργου: κάθε πιθάρι μοιάζει να πάλλεται από μια εσωτερική ενέργεια, σαν να εκπέμπει τη συσσωρευμένη γνώση του τόπου και των χιλιετιών που φέρει. Η σπειροειδής δομή του έργου ενσαρκώνει την ηθική διάσταση της φροντίδας, της επανασύνδεσης και της μετάβασης. Έτσι, το έργο μετασχηματίζεται σε ένα πεδίο πνευματικής επαγρύπνησης και εσωτερικής περισυλλογής, όπου ο θεατής δεν είναι απλώς παρατηρητής, αλλά ενεργός συνοδοιπόρος.

Θεμελιώδεις θεματικοί άξονες που διατρέχουν το έργο της Στράτου τα τελευταία χρόνια, όπως η μνήμη, η προσωπική και συλλογική εξέλιξη, η υλικότητα, το νερό, η αισθητηριακή εμπειρία, η σωματική εμπλοκή, καθώς και η αλληλεπίδραση μεταξύ κίνησης και μεταμόρφωσης, επιστρέφουν εδώ για να διαβαστούν εκ νέου, μέσω μιας περιπατητικής, τοποειδικής (site-specific) εγκατάστασης η οποία ενσαρκώνει τη συμβολική κυκλικότητα της ύπαρξης και της δημιουργικής εξέλιξης. Μέσω της διάταξής της, η Ενάρετη Σπείρα καλεί τον θεατή σε μια βιωματική πορεία περιδίνησης εντός ενός χωρικού «λαβυρίνθου», μιάς μονοδρομικής διαδρομής που συνθέτει μια χωροχρονική αφήγηση στην οποία παρελθόν, παρόν και μέλλον συνυφαίνονται. 

Παράλληλα με την παρουσίαση του βραβείου θα παρουσιαστεί και το συλλογικό πρότζεκτ που έχουν επιμεληθεί οι 8 fellows του 3ου προγράμματος ερευνητικής φιλοξενίας (residency), το οποίο πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο 2024 στον Άγιο Νικόλαο. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει κάθε χρόνο μία εντατική, συλλογική εβδομάδα εργαστηρίων, συζητήσεων και επιτόπιας έρευνας, φέρνοντας κοντά επαγγελματίες από τον χώρο του πολιτισμού με στόχο τη δημιουργία μιας νέας πλατφόρμας για συλλογική μάθηση, πειραματισμό, νέους πυρήνες και δίκτυα συνεργασίας. Στην παρουσίαση, που σηματοδοτεί το κλείσιμο του προγράμματος 2024, οι συμμετέχοντες προτείνουν μια περιπλάνηση με χάρτη και στοχασμό πάνω στη μνήμη, τη μυθοπλασία και την αφήγηση, στο σώμα ως φορέα νοήματος, στις πρακτικές φροντίδας και στις αλληλένδετες οικολογίες. Προσκεκλημένη θα είναι και η τοπική κοινότητα του Αγίου Νικολάου Κρήτης.

***

Η Δανάη Στράτου σπούδασε Καλές Τέχνες με εξειδίκευση στη Γλυπτική στο Central Saint Martins College of Art and Design στο Λονδίνο. Διετέλεσε Επίκουρη Καθηγήτρια στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας κατά την περίοδο 2007–2012. Η καλλιτεχνική της πρακτική επικεντρώνεται κυρίως σε land art και εγκαταστάσεις μεγάλης κλίμακας καθώς και οπτικοακουστικά περιβάλλοντα, με έμφαση στη διεπιστημονική προσέγγιση και τη χρήση πολυμέσων.

Το έργο της ενσωματώνει τεχνολογίες ψηφιακού και ακουστικού χαρακτήρα, βίντεο, φωτογραφία, αλλά και φυσικά υλικά, όπως το χώμα, το νερό και το αλάτι ή βιομηχανικά υλικά, όπως μέταλλο και κεραμικό. Μέσα από αυτήν την πολυμεσική γλώσσα, εξετάζει καίρια ζητήματα του σύγχρονου κόσμου, όπως η κλιματική καταστροφή, η μετανάστευση, η ζωή στις γιγάντιες μητροπολιτικές πόλεις, η πληθυσμιακή αύξηση, η σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον και οι παγκόσμιες κοινωνικοπολιτικές εντάσεις.

Ανάμεσα στα σημαντικότερα έργα της συγκαταλέγονται: Desert Breath (1997), μία από τις μεγαλύτερες εγκαταστάσεις land art παγκοσμίως, στην έρημο Σαχάρα, ως μέλος της τριμελούς καλλιτεχνικής ομάδας D.A.ST. Arteam. The River of Life (2004), βίντεο-εγκατάσταση που αποτυπώνει τη ροή και τον ρυθμό των επτά σημαντικότερων ποταμών του πλανήτη. Cut – 7 Dividing Lines (2007), φωτογραφική εγκατάσταση που διερευνά γεωγραφικούς τόπους με πολιτικά ή θρησκευτικά σύνορα και διαιρέσεις. Το Upon the Earth Under the Clouds (2017), η μεγαλύτερη τοποειδική εγκατάστασή της στην Ελλάδα, σχεδιασμένη για το Παλαιό Ελαιουργείο και την αρχαία πόλη της Ελευσίνας, με κύρια υλικά το νερό, το χώμα και πάνω από χίλια χειροποίητα κεραμικά αγγεία.

Το πιο πρόσφατο έργο της, Water Traces – making the invisible visible, δημιουργήθηκε στο πλαίσιο καλλιτεχνικής φιλοξενίας (residency) στη Δυτική Αυστραλία. Πρόκειται για μια μεγάλης κλίμακας εγκατάσταση εμπνευσμένη από τα υπόγεια ρυάκια και κολπίσκους, τα οποία ρέουν αθέατα, σαν φλέβες κάτω από το «δέρμα» της γης.

Έχει συμμετάσχει σε σημαντικές διεθνείς διοργανώσεις και εκθέσεις, μεταξύ άλλων στην 48η Μπιενάλε της Βενετίας (Ιταλία, 1999), την 1η Μπιενάλε της Βαλένθια (Ισπανία, 2001), την ατομική έκθεση στο La Verrière – Fondation d’Entreprise Hermès (Βέλγιο, 2010), καθώς και στο Διεθνές Πολιτιστικό Πρόγραμμα της Κωνσταντινούπολης ως Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης (Τουρκία, 2010) και στο Διεθνές Φεστιβάλ της Αδελαΐδας Restless (Αυστραλία, 2012).

Το 2010 συνίδρυσε τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Vital Space, μια παγκόσμια, διεπιστημονική πλατφόρμα καλλιτεχνικής δημιουργίας που προσεγγίζει τα καίρια και επείγοντα ζητήματα της εποχής μέσω της τέχνης και των νέων μέσων.

Έχει τιμηθεί με το δεύτερο βραβείο στον Εθνικό Διαγωνισμό Δημόσιας Τέχνης για τη λεωφόρο του Διεθνούς Αεροδρομίου Όστιν-Μπέργκστρομ στο Τέξας (ΗΠΑ, 2014) για την πρόταση του έργου Airth–Gates, καθώς και με το Commission’s Panel Award στην 18η Μπιενάλε της Cerveira (Πορτογαλία, 2015) για τη βίντεο-εγκατάσταση The Globalising Wall.

Για περισσότερες πληροφορίες: https://danaestratou.com/