Γιατί είναι σημαντικές οι αφίσες;

Κεντρική Εικόνα: Los Angeles, 2024

Αφίσες μικρές, μεγάλες, με αλευρόκολλα ή σε βιτρίνες καταστημάτων, πλέον πολλές στον ψηφιακό χώρο και άλλες στον φυσικό, κομμάτι της κουλτούρας του δυτικού κόσμου και της λαϊκής αρχιτεκτονικής. Το σημείο τομής της επικοινωνίας, των τεχνών, της αντίδρασης και της διαφήμισης, με την πολεοδομία. Θα έλεγε κανείς ότι είναι η αρχιτεκτονική του εντύπου. Βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο, όπου η ψηφιοποίηση έχει απορροφήσει πολλές από τις έντυπες αφίσες στον αστικό ιστό, στους ψηφιακούς της ιστοτόπους. Η ιστορία όμως της αφίσας είναι βαθιά στον χρόνο και μακροσκελής, τόσο όσον αφορά την εξέλιξη των τεχνικών γύρω από το τύπωμα και την τυπογραφία, όσο και στο πόσο παρούσα ήταν η “αφίσα” στις κοινωνιολογικές μεταβάσεις ανά τις δεκαετίες.

Dimitri Moor, 1 May - an all-Russian Voluntary Workday, 1920

Η ιστορία της αφίσας ξεκινάει τη δεκαετία του 1880, με την εμφάνιση της λιθογραφίας, μιας τεχνικής τυπώματος η οποία επέτρεψε την αποτύπωση χρώματος αλλά και την πιο γρήγορη διεκπεραίωση του τυπώματος. Η τεχνική απόδοση της λιθογραφίας ήταν ιδιαίτερα ακριβής, προσδίδοντας περισσότερη ένταση στο τύπωμα, διαφάνεια και ζωντάνια, και ως εκ τούτου η λιθογραφία χρησιμοποιείται μέχρι και σήμερα και έχει συμπεριληφθεί στις τεχνικές των καλών τεχνών. Προ της λιθογραφίας, οι πρώιμες τεχνικές τυπώματος περιελάμβαναν χάραξη ξύλου ή μετάλλου. 

Henri de Toulouse-Lautrec, Moulin Rouge, 1891 

Μια δεκαετία αργότερα (1890-1900) διαδεχόμαστε την Art-Nouveau, όπου οι εικονογραφήσεις στις αφίσες εξελίσσονται σημαντικά και η ίδια η αφίσα αποκτά πιο εικαστική διάσταση και εισχωρεί στην αγορά της τέχνης, με μεγάλους συλλέκτες να αγοράζουν τα πρωτότυπα των αφισών. Σημαντικές φιγούρες της εποχής ο Toulouse-Lautrec και ο  Alphonse Mucha. Την περίοδο της Art-Nouveau βλέπουμε την αφίσα να αποκτά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά ανά τη χώρα δημιουργίας και διανομής. Στη διαδοχή του πρώιμου Μοντερνισμού δημιουργούνται οι πρώτες σχολές γραφιστικής στην Ευρώπη, γεγονός το οποίο μεταφέρει την τεχνική της αφίσας και του εντύπου γενικά από την εικονογράφηση στη γραφιστική. Παράλληλα, αυτή η πρωτοκαπιταλιστική περίοδος φέρνει στον κόσμο της αφίσας έντονα τη διαφήμιση, καθώς η αφίσα από προωθητική γίνεται διαφημιστική. Παράλληλα ξεκινούν και οι πρώτες μαζικές εξεγέρσεις και αντιδράσεις με τα πολιτικά κινήματα να βράζουν, και έτσι η αφίσα παίρνει έναν ρόλο επικοινωνιακό, αποτελώντας παράλληλα και σύμβολο εξέγερσης. 

Erik Nitsche, General Dynamics - Solar Dynamics, 1955

Με την πάροδο των χρόνων, η έντυπη αφίσα εξελίσσεται και παίρνει χαρακτηριστικά από τα σχεδιαστικά και αρχιτεκτονικά κινήματα της εποχής, ενώ συνεχίζει και υπάρχει στον αστικό ιστό σε μορφή εντύπου. Η πολεοδομική της παρουσία έχει αναλυθεί πολύ και έχει συζητηθεί στις αρχιτεκτονικές κοινότητες. Το χαρτί της αφίσας ήταν ίσως το πιο ευτελές υλικό της αρχιτεκτονικής πόλεων, δημιουργώντας ζωντανές, ανανεώσιμες όψεις, οι οποίες αναφέρονταν στην ανθρώπινη δραστηριότητα και τις κοινωνιολογικές μεταστροφές. Ακόμα, δημιουργεί μια ιδιαίτερη σχέση κλίμακας στην αναλογία της πόλης, είναι ιδιαίτερα κοντά στον άνθρωπο και ίσως είναι η μόνη μορφή “αρχιτεκτονικής” που είναι τόσο επικοινωνιακή.

Mikhail Dlugach, The 2nd All-Union Aviation and Chemistry Lottery (Osoaviakhim), 1927

Σήμερα βρισκόμαστε σε μια μεταβατική περίοδο από το έντυπο στο ψηφιακό. Τεράστια ψηφιακά banner καλύπτουν όψεις κτιρίων, γιγαντοοθόνες επικοινωνούν το χρηματιστήριο, τις πολιτικές εξελίξεις και τις τελευταίες εξελίξεις της μόδας, μέσω των social media προωθούνται αφίσες και flyer στην κλίμακα κινητού τηλεφώνου. Σε άλλα σημεία της πόλης βρίσκουμε έντυπες αφίσες για παραστάσεις, φεστιβάλ και άλλα. Πολλοί θεωρούν ότι η αφίσα σιγά σιγά πεθαίνει, αλλά μάλλον διευρύνεται ως προς την κλίμακα, το υλικό και τη μορφή.

Tokyo, Japan, 2022