Κεντρική Εικόνα: images.squarespace-cdn.com

Το De Stijl, ή Νεοπλαστικισμός, γεννήθηκε στις πόλεις Leiden και Laden στην Ολλανδία και επικράτησε στην καλλιτεχνική σκηνή από το 1917 ως το 1931, ενώ η ονομασία του (Το Στυλ) προέρχεται από το ομώνυμο περιοδικό (έτη κυκλοφορίας: 1917-1928). Εκδότης του περιοδικού ήταν ο κριτικός, ζωγράφος και ποιητής Theo van Doesburg, ιδρυτικό μέλος του καλλιτεχνικού κινήματος. Το περιοδικό -αλλά και το στυλ- φαίνεται ότι πήραν την ονομασία τους από το βιβλίο του Gottfried Semper, Der Stil in den technischen und tektonischen Künsten oder Praktische Ästhetik, του 1878-1879.

Η θεωρία του κινήματος ήταν πιο σύνθετη από ό,τι φανταζόμαστε, καθώς βασίστηκε στη θεωρία του νεοπλαστικισμού του νεοπλατωνιστή μαθηματικού M. H. J. Schoenmaeker. Έχοντας ως σημείο αναφοράς τον θεωρητικό νεοπλαστικισμό, ο Piet Mondrian εξέδωσε, το 1920, το πρώτο μανιφέστο του κινήματος υπό τον τίτλο «Νεο-πλαστικισμός» (Neo-Plasticism in Pictorial Art). Ο Mondrian στο κείμενό του θέτει για πρώτη φορά τις τέσσερις αρχές του Νεοπλαστικισμού, γράφοντας: «Αυτή η νέα πλαστική ιδέα θα αγνοήσει τις λεπτομέρειες της εμφάνισης, δηλαδή τη φυσική μορφή και το χρώμα. Αντίθετα, πρέπει να βρει την έκφρασή της στην αφαίρεση της μορφής και του χρώματος, δηλαδή στην ευθεία γραμμή και το σαφώς καθορισμένο πρωτεύον χρώμα [...]». Έτσι, γίνεται κατανοητή η προσπάθεια επίτευξης ενός νέου ουτοπικού ιδανικού, πνευματικής αρμονίας και τάξης, μέσω της αρμονικής συγχώνευσης των τριών παραπάνω ιδεών, της αφαίρεσης και της επικέντρωσης στις θεμελιώδεις φόρμες και σχήματα, στις κάθετες και οριζόντιες γραμμές, αλλά και στα επαναλαμβανόμενα χρώματα.

Οι άξονες που έθεσε ο Piet Mondrian ακολουθήθηκαν στα πρώτα χρόνια του κινήματος, έως το 1924, όταν κάποιες από αυτές απορρίφθηκαν και αντικαταστάθηκαν από στοιχεία του Ελεμενταρισμού (Elementarism), όπως η χρήση δυναμικότερων διαγώνιων γραμμών με σκοπό την ανάδειξη της ενέργειας του χρώματος, αλλά και η απόρριψη των αρμονικών και ισορροπημένων σχέσεων των επιμέρους στοιχείων του προϊόντος. Στόχος των εκπροσώπων του Νεοπλαστικισμού ήταν η δημιουργία ενός νέου οράματος (Nieuwe beelding), που θα έφερνε το κοινό κοντά στον αμετάβλητο πυρήνα της πραγματικότητας, που δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα υποκειμενικό πνευματικό γεγονός. Άπιαστο, χωρίς στεγανά. Για αυτό τα έργα των καλλιτεχνών «έπαιζαν» με την εξισορρόπηση των αντιθέτων των γραμμών. Αυτή η αντίθεση φαίνεται κυρίως στα προϊόντα ξυλουργικής, όπου τα διάφορα μέλη διασταυρώνονται συνεχώς, ενώ σε άλλα έργα, όπως στην Κόκκινη και Μπλε Καρέκλα (The Red and Blue Chair) του Gerrit Rietveld, οι κάθετες και οριζόντιες γραμμές τοποθετούνται σε επίπεδα που δεν τέμνονται, επιτρέποντας έτσι σε κάθε στοιχείο να υπάρχει ανεξάρτητα και ανεμπόδιστα από τα υπόλοιπα μέλη του επίπλου.

Σχέσεις και έμπνευση από άλλα κινήματα

Το De Stijl επηρεάστηκε από τον Κυβισμό, ενώ όσον αφορά την αρχιτεκτονική, τον βιομηχανικό σχεδιασμό και την εσωτερική διακόσμηση ήταν πηγή έμπνευσης μεταγενέστερων τάσεων στον σχεδιασμό, όπως του Bauhaus και του International Style, όμως το ίδιο δεν ακολούθησε τις αυστηρές κατευθυντήριες γραμμές και αρχές των υπόλοιπων κινημάτων και σχολών. Αντίθετα, η πορεία του κινήματος ήταν περισσότερο ρευστή, αφού άλλαζε με την πάροδο του χρόνου.

H ευμετάβλητη φύση του κινήματος άρχισε να φαίνεται από το 1921, όταν ο Theo van Doesburg ήρθε κοντά με το νεοϊδρυθέν Bauhaus και τις τάσεις του ρωσικού Κονστρουκτιβισμού του Kazimir Malevich. Η σχέση των δύο και η άποψη του van Doesburg για τη ζωτική σημασία της διαγώνιας γραμμής, αποτέλεσαν αφορμές για την αποχώρηση του Piet Mondrian από το κίνημα το 1924. Στο De Stijl προστέθηκαν σταδιακά και μέλη άλλων καλλιτεχνικών ρευμάτων, όπως πολλοί Ντανταϊστές, ο ποιητής ΙΚ Βonset και ο αντιφιλόσοφος Aldo Camini, γεγονός που διέσπασε ακόμα περισσότερο το κίνημα. To ενδιαφέρον, ωστόσο, με τους δύο τελευταίους, είναι ότι δεν ήταν υπαρκτά πρόσωπα, αλλά ψευδώνυμα του ίδιου του van Doesburg!

Το ολοκληρωτικό τέλος του κινήματος ήρθε με τον θάνατο του van Doesburg, το 1931. Η απουσία ενός συνδετικού κρίκου ανάμεσα στα μέλη ήταν καίριας σημασίας και οδήγησε στη διάλυση της ομάδας, καθώς πολλά από τα μέλη δεν είχαν συναντηθεί ποτέ, παρά επικοινωνούσαν μέσω επιστολών. Με τον τρόπο αυτόν καταλαβαίνουμε, πως το De Stijl δεν ήταν ένα συμπαγές σύνολο καλλιτεχνών, αλλά μεμονωμένα άτομα που μοιράζονταν τις ίδιες καλλιτεχνικές ανησυχίες. Παρά τη διάσπαση, η πλειονότητα των καλλιτεχνών έμεινε πιστή στις αρχές του στυλ, συνεχίζοντας το έργο της βάσει των κεντρικών ιδεών του. Αν και ετερόκλιτο καλλιτεχνικό ρεύμα, το De Stijl φαίνεται να είναι διαχρονικό, αφού μέχρι και σήμερα συναντάμε μοτίβα και πρότυπά του στον σχεδιασμό και τη διακόσμηση πολλών προϊόντων.

Εκπρόσωποι: Theo van Doesburg (ζωγράφος, ποιητής, κριτικός, αρχιτέκτονας), J. J. P. Oud (αρχιτέκτονας), Vilmos Huszár (Ούγγρος ζωγράφος και designer), Jan Wils (αρχιτέκτονας), Piet Mondrian (ζωγράφος και θεωρητικός Τέχνης), Bart van der Leck (ζωγράφος, designer και κεραμοποιός), Gerrit Rietveld (designer επίπλων και αρχιτέκτονας), Robert van 't Hoff (designer επίπλων και αρχιτέκτονας), Georges Vantongerloo (γλύπτης, ζωγράφος, designer επίπλων και κτιρίων), Antony Kok (ποιητής), Friedrich Vordemberge-Gildewart (ζωγράφος).

Composition VII (Theo van Doesburg, 1917) | Πηγή εικόνας: en.wikipedia.org

Το Μανιφέστο (De Stijl, vol. II, nr. 1 (November 1918), p. 4.) | Πηγή εικόνας: en.wikipedia.org

De Stijl (November 1921, Dadaism) | Πηγή εικόνας: en.wikipedia.org

Red and Blue Chair (Gerrit Rietveld) | Πηγή εικόνας: en.wikipedia.org

Εσωτερική διακόσμηση των Theo Van Doesburg και G. Rietveld, 1919 | Πηγή εικόνας: en.wikipedia.org

Composition II in Red, Blue, and Yellow (Piet Mondrian, 1930) | Πηγή εικόνας: magazine.artland.com

Gerrit Rietveld, Rietveld-Schröder House (1924) | Πηγή εικόνας: i0.wp.com

Steltman chairs (Gerrit Rietveld, 1963) | Πηγή εικόνας: betonbrut.co.uk

Hoge Stoel (Gerrit Rietveld) | Πηγή εικόνας: wright20.com

Klaarhamer, cameretta da bambino per la casa dei Βruynzeel a Voorburg (Vilmos Huszàr, 1919) | Πηγή εικόνας: upload.wikimedia.org

Πηγές/ Further reading

Blotkamp, Carel (1986). De Stijl: The Formative Years 1917-1922. Translated by Charlotte I. Loeb; Arthur L. Loeb. Cambridge, Mass.: MIT Press.

Jaffé, H. L. C. (1956). De Stijl, 1917–1931, The Dutch Contribution to Modern Art (1st ed.). Amsterdam: J.M. Meulenhoff. dbnl.org.

Semper, G. (1878-1879), Der Stil in den technischen und tektonischen Künsten; oder, Praktische Aesthetik. Ein Handbuch für Techniker, Künstler und Kunstfreunde.

De Stijl. Aπό: en.wikipedia.org.

The influence of the art movement The Style (De Stijl). Aπό: gallerease.de