Ευαισθητοποίηση ή κοινωνική ένταξη μέσω του design;

Με αφορμή το refugee week (22-26 Ιουνίου) αναλύουμε τα Project MEDEA και ANKAA. Δυο πολύ διαφορετικά μεταξύ τους design projects με αφορμή το προσφυγικό.

DS.WRITER:

Σοφία Θρουβάλα

Πηγή Κεντρικής Εικόνας: medea.world

Τι μπορεί να κάνει το design χρηστικό και ταυτόχρονα χρήσιμο; Μπορεί η λειτουργικότητα να μην αφορά τη χρήση του αντικειμένου αλλά τη μετάδοση ενός επίκαιρου μηνύματος, ή την άμεση βοήθεια σε ανθρώπους που χρειάζονται υποστήριξη η οποία να ανταποκρίνεται σε πραγματική ανάγκη; Υπάρχει σωστός τρόπος να “στείλεις” βοήθεια ή να γνωστοποιήσεις κάτι το τραγικό; Αφορμή για αυτό το άρθρο στάθηκαν δυο κατεξοχήν διαφορετικά project, τα οποία ανήκουν στη σφαίρα του design. Κοινό σημείο επαφής είναι πρώτα το design ως εργαλείο χρηματικής βοήθειας των μετακινούμενων πληθυσμών, και έπειτα η πρόθεση για μια ανθρωπιστική προσέγγιση σε σχέση με την προσφυγική κρίση, μέσω της δημιουργίας. Ο λόγος για το ιταλικό Medea FOR Mediterranea και το ελληνικό ANKAA Project.

Πηγή εικόνας: medea.world

Το brand MEDEA ιδρύθηκε το 2018 από τις αδελφές Giulia και Camilla Venturini, με στόχο την ευαισθητοποίηση και την έμμεση βοήθεια σε πρόσφυγες που βρίσκονται στη Μεσόγειο. Αυτό έγινε μέσω μιας συνεργασίας του brand με την ιταλική αυτοδιαχειριζόμενη πρωτοβουλία-αποστολή “Mediterranea Saving Humans”, η οποία, μετά το 2014, ελλείψει κρατικής ευαισθητοποίησης και κινητοποίησης σε σχέση με το προσφυγικό, δημιούργησε μια πλατφόρμα στην οποία ανέλαβε να καταγράψει και να ανιχνεύσει τα άτομα που εγκλωβίζονται ή/και φτάνουν αισίως στις ιταλικές και ευρωπαϊκές ακτές ελπίζοντας για το καλύτερο. Για τον σκοπό αυτόν, αγόρασαν ένα πλοίο επανδρωμένο με εκατοντάδες εθελοντές, οι οποίοι διεκδικούσαν ενεργά το δικαίωμα σωστής ενημέρωσης των Ιταλών πολιτών και ταυτόχρονα το δικαίωμα διάσωσης και στήριξης των εισερχόμενων κυμάτων προσφύγων. Στην πρωτοβουλία αυτή εντάσσεται και το project Medea FOR Mediterranea των αδελφών Βεντουρίνι.

Το πρότζεκτ είναι αρκετά απλό και χαρακτηρίζεται από την άμεση επικοινωνία τού προσφυγικού ως γεγονότος, παραστατικά αποδοσμένου στη μορφή τσάντας-σωσιβίου. Το αντικείμενο αυτό, το οποίο οικειοποιείται τον πόνο ως αισθητική, γίνεται αποδεκτό εξαιτίας του γεγονότος πως πωλείται μόνο 50 ευρώ και το ποσό αυτό αποστέλλεται απευθείας ως άμεση χρηματική στήριξη στο “Mediterranea Saving Humans”. Η Σούζαν Σόνταγκ, στο εμβληματικό βιβλίο της “Παρατηρώντας τον Πόνο των άλλων”, εξετάζει ακριβώς την αλληλεπίδραση μεταξύ επικαιρότητας και δημιουργίας. Με μια αναδρομή σε εικόνες παρμένες από την τέχνη (κυρίως ζωγραφική και φωτογραφία), η συγγραφέας θέτει το ερώτημα: αφυπνίζουν οι εικόνες ωμότητας, ευαισθητοποιούν οι αναπαραστάσεις του πόνου των άλλων ή απλώς μας μουδιάζουν, και στην πορεία συνηθίζονται και, αναπόφευκτα, ξεχνιούνται; Παρατηρώντας από αυτή τη σκοπιά το συγκεκριμένο πρότζεκτ, μπορεί κανείς να συμφωνήσει πως πρόκειται για μια νέου τύπου εικόνα-αποτύπωση του πόνου, που όμως, πέραν του φιλανθρωπικού έργου που μπορεί να επιτελέσει, μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί τόσο ως αντικείμενο όσο και ως ταυτότητα του κατόχου. Του κατόχου δηλαδή ως μεσσία, ως αρωγού για την “τελμάτωση” μιας ιστορικής τραγωδίας.

«Το να είναι κανείς θεατής τής συμφοράς που συμβαίνει σε μακρινούς τόπους αποτελεί μια κατεξοχήν σύγχρονη εμπειρία», γράφει η Αμερικανίδα θεωρητικός, και εμείς επιβεβαιώνουμε. «Οι πόλεμοι αποτελούν τώρα πια θεάματα και ήχους του καθιστικού μας. Η πληροφόρηση για το τι συμβαίνει αλλού, αυτό που λέμε “ειδήσεις”, προβάλλει τη σύγκρουση και τη βία», συνεχίζει η Σόνταγκ. Η φράση της «If it bleeds, it leads» σχετίζεται εδώ άμεσα με τους όρους μάρκετινγκ που χρησιμοποιήθηκαν από τις αδελφές Βεντουρίνι για τη δημιουργία τής SOLD OUT πλέον τσάντας. Το τόσο προβοκατόρικο σχέδιο αυτού του αντικειμένου και αξεσουάρ μιλάει στη γλώσσα της σημερινής εμπειρίας, επικαλείται δηλαδή το συναίσθημα και τη δημόσια ευαισθητοποίηση, με τέτοιον τρόπο ώστε καταναλωτής και οργανισμός να κερδίζουν ταυτοχρόνως. Ο πρώτος, με ελάχιστα -για τα δεδομένα του brand- χρήματα, αποκτά ένα συλλεκτικό κομμάτι και πορεύεται με αυτό ως ταυτότητα, ως απόδειξη ανθρωπιάς, ενώ ο δεύτερος (ο οργανισμός) ενισχύεται και προχωρά στις πραγματικά ακτιβιστικές δράσεις του. Όπως έγραφε σχετικά η Σόνταγκ, η κανονικοποίηση της θηριωδίας επιτυγχάνεται μέσα από την προβολή και αισθητικοποίησή της, ενώ ταυτόχρονα επιβεβαιώνεται το γεγονός (της θηριωδίας) ως ειδησεογραφικό ντοκουμέντο ή/και παράλληλα ως ταυτότητα.

Ibrahima Lo, MEDEA project | Πηγή εικόνας: theglassmagazine.com

Από την άλλη πλευρά, το ANKAA Project είναι μια οργάνωση ανθρωπιστικού χαρακτήρα, η οποία εντάσσει το design με έναν τρόπο εξ ολοκλήρου διαφορετικό από το MEDEA. Το 2016, οι ιδρυτές του ANKAA αποτέλεσαν μέρος αυτού που ονομάζουμε προσφυγική κρίση, δουλεύοντας εθελοντικά στα camps σε Ειδομένη, Χίο, Θεσσαλονίκη και Αθήνα, διοργανώνοντας δραστηριότητες για παιδιά, διανέμοντας ρούχα και ετοιμάζοντας φαγητό για τους διαμένοντες στους χώρους. Κατά την περίοδο που βρίσκονταν στο camp της Χίου, αποφάσισαν πως θέλουν αυτή τη βοήθεια να την παρέχουν μακροπρόθεσμα, για όσο δηλαδή ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες της κοινότητας. Έτσι, γυρίζοντας στην Αθήνα το 2017, ξεκίνησαν να οργανώνουν συναντήσεις με σχετικούς με το προσφυγικό οργανισμούς και δομές, και να κάνουν έρευνα πάνω στο πώς μπορούν να ιδρύσουν ένα δημιουργικό, μη κερδοσκοπικό περιβάλλον για τις εισερχόμενες πληθυσμιακές ομάδες στην Αθήνα, με στόχο την εκπαίδευση, τη στήριξη, την ένταξη και φυσικά τη δημιουργία μέσω κοινωνικής επιχειρηματικότητας.

Πηγή εικόνας: athensvoice.gr

Το ANKAA Project MKO ιδρύθηκε στην Αθήνα το 2018, και τότε λειτουργούσε κυρίως με εθελοντές. Σήμερα εδρεύει στην Κυψέλη, στην οδό Ιθάκης 29, και απαριθμεί 11 άτομα προσωπικό, εκ των οποίων τα 5 προέρχονται από την προσφυγική κοινότητα. Συλλογικά η ομάδα αποτελείται από διάφορες ειδικότητες, όπως καθηγητές, σχεδιαστές, ράφτες και άλλους.

Το πρότζεκτ αυτό προσφέρει μια πραγματικά θαυμαστή υποστήριξη σε σχέση με την επανένταξη των εισερχόμενων πληθυσμών, καθιστώντας τους ενεργούς και δημιουργικούς. Βασικές αρχές του πρότζεκτ είναι το κοινωνικό αντίκρισμα, η ανθεκτικότητα και το μηδενικό οικολογικό αποτύπωμα, οι ίσες ευκαιρίες, η χρήση και αξιοποίηση τοπικών υλικών και η ανακύκλωση, ενώ, τέλος, όλα αυτά είναι ενταγμένα σε ένα πλαίσιο συνεχόμενου καλωσορίσματος νέων ατόμων ανεξαρτήτως εθνικότητας, φύλου και θρησκείας.

Σε σχέση με το design, η ομάδα έχει δημιουργήσει ένα online shop με αντικείμενα και αξεσουάρ φτιαγμένα εξ ολοκλήρου από βιοδιασπώμενα υλικά ή ανακυκλωμένα όπως torn denims, υπολείμματα από υφάσματα, ξύλα που βρέθηκαν στα απορρίμματα κ.α. Τα αντικείμενα αυτά αποστέλλονται σε όλη την Ευρώπη, ενώ, τέλος, σε συνεργασία με το μη κερδοσκοπικό Βερολινέζικο brand “mimycri”, διαχειρίζονται και προωθούν μια σειρά από τσάντες διαφορετικού τύπου (wash bags, tote bags, fanny bags, backpack, laptop sleeve), οι οποίες είναι εξ ολοκλήρου φτιαγμένες από την ανακύκλωση τμημάτων προσφυγικών βαρκών οι οποίες ξεβράστηκαν στις ελληνικές ακτές τα τελευταία χρόνια.

Στόχος της τελευταίας συνεργασίας είναι ο διάλογος και η γνωστοποίηση του γεγονότος του διωγμού/ξεριζωμού, και η υποστήριξη των προσφύγων μέσα από τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στον τομέα του design και της παραγωγής. Επίσης, βασικό στοιχείο είναι η οικολογική ευαισθητοποίηση και η προώθηση μιας μορφής design που έχει ως στόχο τη δημιουργική αξιοποίηση των βαρκών που μετέφεραν τους πρόσφυγες στις ακτές, ως πρωτογενούς υλικού και βασικού εργαλείου μιας αξιοπρεπούς επανένταξης στους δημιουργικούς και κοινωνικούς τομείς.

Νέο κτήριο AKNAA, Oδός Ιθάκης 29, Κυψέλη

Έτσι, γίνεται λόγος για ένα παραδειγματικό και “ολιστικό”, θα λέγαμε, πρόγραμμα δράσεων, με στόχο την άμεση κοινωνικοποίηση των ανθρώπων αυτών μέσα από παραγωγικές και εκπαιδευτικές διαδικασίες, οι οποίες συντελούνται τόσο από ευαισθητοποιημένους “ντόπιους” όσο και από τους ίδιους τους πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν λόγο και ενεργό συμμετοχή στη δημιουργία και στην τελική μορφή των προϊόντων τους. Μέσω της ANKAA Project, όλοι αποκτούν τη δύναμη να ελέγξουν τον τρόπο με τον οποίο θα συστηθούν στον κόσμο, χωρίς να πρόκειται εδώ για ένα διευρυμένο πελατολόγιο ευεργετών. Αφορά, αντιθέτως, μία πράξη σεβασμού που γεννά αυτονομία!