Metahaven: Ένα «καταφύγιο» σκέψης

Design, πολιτική κριτική και αισθητική avant-garde. Τρεις έννοιες που χαρακτηρίζουν πλήρως τους Metahaven.

DS.WRITER:

Ιωακειμίδου Χριστίνα

Πηγή Κεντρικής Εικόνας: ica.art

Οι Metahaven -ή διαφορετικά το ντουέτο των Daniel van der Welden και Vinca Kruk, που μας πρωτοσυστήθηκαν ως Metahaven το διόλου μακρινό 2007 ως design και graphic studio- είναι μία καλλιτεχνική κολεκτίβα, η οποία ασχολείται με την κριτική ματιά που μπορεί να προσφέρει ένα αντικείμενο design. Οι τομείς δραστηριοποίησής τους είναι πολλοί, συμπεριλαμβανομένων -εκτός από το graphic design- της κινηματογράφησης, της συγγραφής κ.α. Στο παρόν άρθρο θα προσπαθήσουμε να κάνουμε ένα σύντομο ρεπεράζ στην καλλιτεχνική τους πορεία.

Ποιοι είναι οι Metahaven

Η δημιουργία των Metahaven δεν αποσκοπεί στην ανάδειξη του design ως ενός καθαρά καλλιτεχνικού μέσου. Κάθε άλλο. Στο ερώτημα: «Σε τι αποσκοπεί η τέχνη του studio;», οι Daniel van der Welden και Vinca Kruk δεν θα απαντούσαν «στην εκπαίδευση του κοινού για την επίτευξη μιας κοινωνικοπολιτικής αλλαγής». Οι ίδιοι φαίνεται να είναι αρκετά συνειδητοποιημένοι για το γεγονός ότι η τέχνη που δημιουργείται a priori με σκοπό την αναδιαμόρφωση της κοινωνίας, δεν είναι δυνατόν να φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Στόχος, λοιπόν, του Metahaven δεν είναι η εργαλειοποίηση της καλλιτεχνικής δημιουργίας αλλά η έμμεση αναφορά σε θέματα που σχετίζονται με την κοινωνία -ας είμαστε ειλικρινείς, πάντα η τέχνη αφορούσε την κοινωνία-, αυτή τη φορά, όμως, δίνοντας στο design μία περισσότερο αφηρημένη μορφή που ποτέ δεν χάνει το αισθητικό της αποτέλεσμα.

Τι είναι άλλωστε σωστό και τι λάθος, δίκαιο ή άδικο; Πώς μπορεί κανείς να ανάγει την κάθε μορφής τέχνη σε εργαλείο αλλαγής του κόσμου; Οι ίδιοι γνωρίζουν πως η πολιτική πράξη είναι πράξη ανάγκης, και αυτή η ανάγκη είναι που συνδέει την πολιτική με τη τέχνη. Εξάλλου, όταν η τέχνη προσπαθεί να στρατευτεί υπέρ ή κατά μιας πολιτικής ρητορικής, εύκολα οδηγείται στην προπαγάνδα -αυτό το έχουμε δει να συμβαίνει, ιστορικά, ουκ ολίγες φορές-, με αποτέλεσμα να δημιουργείται μόνο και μόνο για να καθορίσει το περιβόητο σωστό ή λάθος. Σε αυτό το φαινόμενο της προπαγάνδας εστιάζει και η δουλειά του studio του 2016, The Sprawl: Propaganda about Propaganda, μια ταινία που περιστρέφεται γύρω από τον Πόλεμο της Ουκρανίας -μοιάζει πιο επίκαιρη από ποτέ- και το περιστατικό κατάρριψης της ρωσικής πτήσης MH17, στο Άμστερνταμ το 2014. Η ταινία-ντοκιμαντέρ, διάρκειας 70 λεπτών, είναι ουσιαστικά ένα patchwork τηλεοπτικών πλάνων των Russia Today και CNN, πλάνων από το YouTube, χρήσης green-screen και συνεντεύξεων συγγραφέων και αναλυτών, όπως των Maryam Monalisa Gharavi και Peter Pomerantsev. Ωστόσο, το ντοκιμαντέρ (προβλήθηκε στους κινηματογράφους και διαδικτυακά) δεν αποσκοπεί στην ανάλυση του γεγονότος αυτού καθ’ αυτού, αλλά στην κατάδειξη της δύναμης του διαδικτύου για τη διάδοση απόψεων και ειδήσεων γεωπολιτικού περιεχομένου. «Πού βρίσκεται η αλήθεια στις online ειδήσεις;» και «κατά πόσο υπάρχει η αντικειμενική πρόσληψη αυτών;» είναι κάποια από τα ερωτήματα που τίθενται στην ταινία.

The Sprawl: Propaganda About Propaganda (Metahaven, 2016) | Πηγή εικόνας: 64.media.tumblr.com

Οι εκθέσεις των Metahaven είναι εξίσου διακριτικά ρηξικέλευθες με τις ταινίες τους. Έχοντας εκθέσει στα γνωστότερα μουσεία τέχνης και γκαλερί (μεταξύ των οποίων είναι τα MoMa, ICA, Stedelijik Museum, State of Concept κ.α.), οι Daniel van der Welden και Vinca Kruk καταπιάνονται με διάφορα θέματα που αφορούν το τώρα, με μία ανεπαίσθητη για πολλούς κριτική ματιά. Για παράδειγμα, η έκθεση Passphrases του 2021, στη State of Concept στην Αθήνα, που αποτελούνταν από διάφορα installations (π.χ. των ταινιών Chaos Theory, 2021 και Hometown, 2018), αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τη συζήτηση των σχέσεων γονέων και παιδιών και του νοητικού κόσμου των δεύτερων, σε μία εποχή όπου η ψηφιακή πραγματικότητα κερδίζει έδαφος. Παράλληλα, η έκθεση του MoMa, το 2018, ήταν το πρώτο αφιέρωμα του μουσείου στη συνολική δουλειά του studio.

Passphrases (State of Concept, Αθήνα 2021) | Πηγή εικόνας: stateofconcept.org

Εντύπωση, επίσης, προκάλεσαν οι συνεργασίες -και η υποστήριξη- του studio με τη WikiLeaks, το Icelandic Modern Media Institute (IMMI) και το Independent Diplomat. Αναφορικά με την πρώτη, αυτή οδήγησε στον μερικώς επαναπροσδιορισμό του οργανισμού και την κυκλοφορία προϊόντων, έτσι ώστε το μέχρι άλλοτε αδιάφανο WikiLeaks να ανοίξει στον κόσμο. Τα προϊόντα που προέκυψαν από αυτή την αναπάντεχη συνεργασία, ήταν τα γνωστά πλέον t-shirts και μία συλλογή από φουλάρια. Ιδιαίτερα τα φουλάρια νοούνται, και από τις δυο συνεργαζόμενες πλευρές, ως ενός είδους σημαίες, το μήνυμα των οποίων είναι φορούμενο, άκρως διακριτικό, χωρίς όμως να χάνει τη σημασία του.

Πηγή εικόνας: electric-objects-web-production-attachments.imgix.net

Εξίσου ενδιαφέρουσα ήταν η συνεργασία τους, το 2004, με το Principality of Sealand για τη δημιουργία του visual identity του project, ενώ και η ταινία-installation Eurasia (Questions on Happiness) του 2018, γυρισμένη στα Ουράλια Όρη και τη Β. Μακεδονία, παρουσιάζει –με τη χρήση διαφορετικών τεχνικών και καλλιτεχνικών μέσων- έναν νέο Δρόμο του Μεταξιού, αποτελώντας παράλληλα μία ίσως νοηματική συνέχεια του The Sprawl (Propaganda About Propaganda).

Earth (Metahaven) | Πηγή εικόνας: artpil.com

Εκτός από την καλλιτεχνική τους πορεία, τα μέλη του Metahaven διδάσκουν σε διάφορα πανεπιστήμια της Ευρώπης και των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένων των Yale University, Τhe Academy of Arts στο Arnhem και του Ινστιτούτου Sandberg του Άμστερνταμ. Τέλος, η συγγραφική τους ενασχόληση παρουσιάζει εξίσου μεγάλο ενδιαφέρον, με το βιβλίο Black Transparency: The Right to Know in the Age of Mass Surveillance (2015) να αναφέρεται διεξοδικά στη συστημική διαδικτυακή επιτήρηση των ημερών μας, τη συνείδηση του πληροφοριοδότη και την πρόσληψη της πληροφορίας από τον θεατή, θέμα που πολυσυζητείται και στο design τους.