Κεντρική Εικόνα: Rem Koolhaas | time.com

Ένας φίλος μου πιστεύει πως ο Rem Koolhaas έχει 500 IQ και το επαναλαμβάνει κάθε φορά που ξεκινάμε συζήτηση για το έργο του. Ένας άλλος φίλος μου, με περισσότερη φρόνηση και χρόνια στην πλάτη του, μου είχε αναφέρει πως δεν μπορεί να μείνει άνθρωπος μόνος του στο ίδιο δωμάτιο με τον Rem, για παραπάνω από 5 λεπτά. Πιθανότατα, μέσω της τεχνικής του paranoid-critical thinking που δανείστηκε από τους σουρεαλιστές και περιέγραψε στο δημοφιλές βιβλίο του Delirious New York, θα μπορούσαμε να βρούμε μια παράδοξη, αλλόκοτη και αναπάντεχη κοινή ρίζα στους παραπάνω ισχυρισμούς, αντίστοιχους με αυτούς που βρίσκει και πετυχαίνει στα γραπτά και στις ομιλίες του γύρω από την αρχιτεκτονική, το design και τον κόσμο που ζούμε, ο 79χρονος πλέον Rem.

Delirious New York cover with illustration by Madelon Vriesendorp as shown in OMA site | OMA.com

Αν ήμασταν και αρκετά χαρισματικοί, ίσως να μιμούμασταν και το τυπικό βορειοευρωπαϊκό μεταφορικό φλέγμα του Rem και να γινόμασταν λίγο πιο ενδιαφέροντες προσπαθώντας να τον περιγράψουμε, και τότε να γινόμασταν και εμείς μέρος της γενιάς και του πλήθους ανθρώπων που έχει γαλουχήσει διανοητικά και έχει υπάρξει μέντορας, σαν κάποια από τα πιο δημοφιλή ονόματα του χώρου, όπως είναι ο Bjarke Ingels των BIG ή ο Winy Maas των MVRDV, οι οποίοι μοιράζονται καταβολές μαζί του, αλλά λίγο το εκτόπισμά του, όπως και είναι λογικό επακόλουθο.

Rem Koolhaas, Madelon Vriesendorp, Medusa Raft, Trial proof, 1978. Screenprint | drawingmatters.org

Ο Rem γεννήθηκε στο Rotterdam της Ολλανδίας και, στα πρώτα χρόνια της ζωής του, εξαιτίας των πολλών μετακινήσεων με την οικογένειά του, είχε αναγκαστεί να αλλάξει τον κόσμο του πολλές φορές. Ακολουθώντας την ψυχαναλυτική οδό, ίσως να αποδίδαμε σε αυτές τις μετακινήσεις την κοσμοπολίτικη τάση στο έργο του, που αργότερα θα γεννούσε το ΟMA (Office for Metropolitan Architecture), το γραφείο για μητροπολιτική αρχιτεκτονική, και θα άλλαζε τον δικό μας κόσμο αρκετές φορές.

Elia Zenghelis, Zoe Zenghelis, Hotel Sphinx Project (Axonometric), 1975–1976, New York included in Delirious New York | moma.org

Το ΟΜΑ στήθηκε μαζί με τον Ηλία Ζέγγελη και τις Madelon Vriesendorp και Ζωή Ζέγγελη το 1975, και η ειρωνική, κριτική, απαισιο-αισιόδοξη, matter-of-fact στάση του γραφείου ήταν εξ αρχής βασικό στοιχείο του. Όπως στην περίπτωση του Hotel Sphinx του 1975, όπου παράγουν ένα προγραμματικό υβρίδιο ανακαλώντας το μυθικό πλάσμα από το οποίο δανείζεται και το όνομά του το έργο, το οποίο έθετε στους διαβάτες τον περίφημο γρίφο σε ένα σταυροδρόμι, και κατά αντιστοιχία το έργο τοποθετείται σε μια άλλη διασταύρωση -εκείνη της Times square- θέτοντας αντίστοιχο ερώτημα στην αρχιτεκτονική στιγμή της εποχής.

OMA, Rem Koolhaas, Roosevelt Island, 1975. Acrylic and watercolour | drawingmatter.org

Την ίδια χρονιά, ένα αντίστοιχο έργο τους για το Roosvelt Island Redevelopment Project χρησιμοποιεί την εικονογραφία του πίνακα Η Σχεδία της Μέδουσας και τη μεταφέρει στην αφηρημένη πλαστική μορφή των όγκων και των χρωμάτων που απαρτίζουν την πρόταση στον διαγωνισμό. Στον πίνακα ο Géricault απεικονίζει το διάσημο και μακάβριο ναυάγιο, που οι επιβαίνοντες του πλοίου μετατράπηκαν σε κανίβαλους για να επιβιώσουν. Ο Rem τοποθετεί -σε ένα παιχνίδι αναφορών και εικονολογίας, που θα γίνει μέρος της παλέτας του- τη μεταμορφωμένη σε αρχιτεκτονική μορφή του πίνακα στο προς επεξεργασία οικόπεδο του διαγωνισμού, που βρίσκεται απέναντι από το Manhattan και κέντρο της οικονομικής δραστηριότητας της αυτοκρατορίας των Ηνωμένων Πολιτειών.

OMA, Prada Epicenter, Manhattan, New York | arquitecturaviva.com

Το Manhattan θα αποτελέσει αγαπημένο τόπο για τον Rem, αφού το Delirious New York (1978), που αποτελεί ένα αναδρομικό μανιφέστο για την πόλη -μια έννοια που αν την εξετάσει κανείς πραγματιστικά δεν βγάζει ιδιαίτερα νόημα, αλλά στην εφαρμογή και στην ανάλυσή της αποδίδει υπερ-πραγματιστικά συμπεράσματα-, θα είναι ένα πεδίο πειραματισμού όπου θα αναδυθούν έννοιες, όπως η κουλτούρα της συγχώνευσης (culture of congestion) και το κατακόρυφο σχίσμα μεταξύ μορφής και προγράμματος, προσφέροντας ένα νέο όραμα και μια νέα πολεοδομική θεωρία για την πόλη, το βασικό πεδίο δράσης της αρχιτεκτονικής και της μορφοδοσίας, σε συνέχεια της μοντέρνας αντίληψης.

OMA, Seattle Public Library, Seattle | architecturaldigest.com

Ο ίδιος πάντα φαίνεται πως βλέπει τον εαυτό του περισσότερο ως συνεχιστή του μοντέρνου και λιγότερο ως μεταμοντέρνο (postmodern) ή αποδομιστή (deconstructivist) και το δηλώνει πάλι με αμφίθυμο και ειρωνικό λόγο στα σχέδια, τις μακέτες και το κείμενο του Casa Palestra, που, λυγίζοντας το μοντερνιστικό μνημείο του Barcelona Pavillion του Mies Van de Rohe, θα προσπαθήσει να αποδείξει με αυτή τη σοκαριστική χειρονομία τις κρυμμένες ιδιότητες του ίδιου του μοντέρνου κινήματος, που δεν περιορίζονται στην πουριτανική, καθαρή, σχεδόν άδεια λογική του, αλλά είναι από καταβολής του, σύμφωνα με τον Rem Koolhaas, γεμάτο ηδονιστικές και αισθησιακές ποιότητες.

OMA, Casa Palestra, Exhibition, 1985-1986 | oma.com

Κάνοντας ένα μεγάλο άλμα στον χρόνο, σήμερα το ενδιαφέρον του κινείται από την πόλη στην ύπαιθρο, που θεωρεί πως είναι το επόμενο μέτωπο της αρχιτεκτονικής. Αφού εξετάσει την ύπαιθρο με μια πληθώρα πληροφοριών από το κατοπτρικό γραφείο AMO, που ίδρυσε μαζί με τον Reinier De Graaf το 1998, και παράλληλα με την έκθεση Countryside: The Future, που παρουσιάστηκε στο Guggenheim της Νέας Υόρκης, εκεί θα τοποθετήσει και το τελευταίο του υβριδικό project, Museum in the Countryside, για να επεκτείνει τον τομέα της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού στα υπερμεγέθη data centers, ανάμεσα σε μηχανές και ανθρώπους και ανάμεσα στην αστική και την τοπιακή κλίμακα, κάτι μεταξύ land art και υποδομής.

OMA, Countryside: The Future, Guggenheim Museum, Exhibition, 2020 | guggenheim.org

OMA, The American desert and imagined data centers/museums | pinupmagazine.org

Οραματίστηκε μια ατομική εμπειρία για τη βίωση τέχνης, βασισμένη στο view on demand που έχουν οι περισσότερες πλατφόρμες που γεμίζουν ό,τι μένει από τον ελεύθερό μας χρόνο, μέσα στα κέντρα δεδομένων (data centers) που βρίσκονται εκτός πόλης και διαθέτουν τεράστια αποθηκευτικά αποθέματα, πολύ περισσότερα από κάθε μουσείο. Έτσι, στον χώρο που ο άνθρωπος πλέον είναι ο εισβολέας και η μηχανή ο βασικός δέκτης, τα προϊόντα της ανθρώπινης δημιουργικότητας, τα καλλιτεχνικά έργα που αποθηκεύουν αποσταγμένη επεξεργασμένη πληροφορία από το κέντρο δεδομένων του πολιτισμού, θα μπορούν να έρθουν προς θέαση με μια αυτοματοποιημένη διαδικασία, αντίστοιχη με εκείνη που θα ζητούνταν για να μεταφερθεί το τελευταίο πιστολάκι προς παράδοση από τις αποθήκες της Amazon. To project αυτό κατέρρευσε από το ίδιο το βάρος της φιλοδοξίας του, αλλά, όπως οι περισσότερες αναλύσεις/προβλέψεις του Rem, απλώς χρειάζεται χρόνο για να επιβεβαιωθεί. Και όπως ο ίδιος λέει: δεν γνωρίζουμε ακόμα, αν είναι αδύνατο (“We do not know whether, this is impossible”).

.

Rem koolhaas